Knippen in het DNA om erfelijke ziektes te genezen: ‘De mogelijkheden van de Crispr-Cas techniek zijn eindeloos
 |
Danny Cohn, internist en vasculair geneeskundige in het Amsterdam UMC en leider van de angiooedeemstudie, geeft uitleg. Is deze studie hét bewijs dat Crispr-Cas werkt? |
Ja. Onze studie is een belangrijke bevestiging voor de werking van deze techniek.
Tien patiënten zijn met behulp van de experimentele gentechniek Crispr-Cas voorgoed genezen van een erfelijke zwellingsziekte. Ook hemofilie en sikkelcelanemie staan op de rol. Hoe zit het precies met deze techniek? Dat de verwachtingen over Crispr-Cas hooggespannen zijn, bleek al in 2020 toen wetenschappers die aan de wieg stonden van deze gentechniek, de Nobelprijs wonnen. Met de techniek kan heel precies in het DNA worden geknipt. Nu is in een experimentele behandeling van de ziekte angio-oedeem een stukje DNA uit de cellen weggeknipt dat de zwellingen veroorzaakt. De patiënten, onder wie twee Nederlanders, zijn volledig genezen verklaard. Alle patiënten die we hebben behandeld zijn nu aanvalsvrij en hebben geen last meer van zwellingen. Dit is de tweede studie waarin met deze gentechniek DNA is weggeknipt en daarmee een eiwit effectief is uitgeschakeld. Dat gebeurde twee jaar geleden voor het eerst in de Verenigde Staten, bij de zeldzame, levensbedreigende ziekte ATTR amyloïdose.
Hoe veilig is deze techniek?
Met behulp van computermodellen is berekend hoe groot de kans is dat het misgaat, dat er op een verkeerde plek in het DNA wordt geknipt. Dat risico blijkt verwaarloosbaar.
We weten nog niet hoe veilig de behandeling op de lange termijn is. We gaan onze patiënten vijftien jaar volgen. In Europa heeft medicijnwaakhond EMA nog geen groen licht gegeven voor de behandeling.
Dat gebeurt als ons onderzoek volledig is afgerond, inclusief een studie met een grotere groep patiënten, tussen de veertig en de tachtig.
Gentherapie is dure geneeskunde, al zal de prijs zakken naarmate de behandeling steeds vaker wordt ingezet. Goedkoop zal het niet worden. Maar wat zijn de ethische dilemma’s?
Een belangrijk punt is of de behandeling zich alleen richt op de patiënt, of ook op het nageslacht. Als je een knip zou zetten in de zogeheten kiembaan, waar de erfelijke eigenschappen zetelen voor het nageslacht, dan heeft de ingreep ook gevolgen voor de volgende generatie. In onze studie hebben we alleen in het DNA van de patiënt geknipt.
Staat er een golf van Crispr-Cas behandelingen aan te komen? Jazeker, de toepassingsmogelijkheden zijn eindeloos. Je kunt ziekmakende eiwitten verwijderen, zoals wij hebben gedaan, maar je kunt ook DNA repareren. En ontbrekende eiwitten toevoegen. In de praktijk betekent dit laatste dat mensen geen geneesmiddelen meer hoeven te slikken, maar dat het lichaam het eiwit voortaan zelf aanmaakt. Hierbij is dus niet per se sprake van erfelijke ziekten. In de vakliteratuur kom je een lijst van tientallen ziekten tegen die met Crispr-Cas te bestrijden zijn. Denk aan hemofilie, verhoogd cholesterol en neurologische aandoeningen als dementie en parkinson.
Trouw 4.2.2024
